De basisvorming had een prachtige kans kunnen zijn om de didactiek grondig te wijzigen. Hoogst urgent, want de motivatie voor ons vak blijft dalende, diverse Woudschotenconferenties (de laatste in 1998) ten spijt.
Blijkbaar is voor 14-jarigen het verschil tussen temperatuur en warmte nog een hot item (zie o.a. NVOX 5 jaargang 2002). Helaas is het rendement van bijbehorende tijdrovende en vaak saaie proeven met uiteraard de talrijke denkvragen minimaal. De leerlingen worden er niet warm van. Blijkbaar willen we maar niet af van de traditionele methodiek en is het functioneren op een relatief hoog abstractieniveau belangrijker dan de motivatie van onze leerlingen! In de beginfase van ons vak is het begrip dichtheid nog steeds in volle glorie aanwezig, alhoewel het de leerlingen alleen maar in verwarring brengt en nou niet echt bijdraagt tot een flitsende en motiverende start.We zijn helaas al jaren bezig de hele didactiek van ons vak aan te passen aan die kleine groep leerlingen, die succesvol zouden kunnen zijn in de bovenbouw. Dat natuur- en scheikunde voor de overgrote groep leerlingen een vak is waar je niets mee kunt doen, speelt blijkbaar een ondergeschikte rol.
60% van onze leerlingen gaat naar het VMBO. Toch blijft ook in 2003 de leerstof voor die groep een aftreksel van een aftreksel van de leerstof, die voor VWO-leerlingen boeiend zou kunnen zijn. Natuur- en scheikunde is niet alleen voor stuudjes bedoeld! Het moet, met name ook voor de VMBO-leerlingen een boeiend en uitdagend vak zijn. Het moet hen kunnen motiveren en aanspreken op zaken die zij belangrijk vinden. Zij zijn in de kringloop van onze natuur immers voor 60 % de opvoeders van de volgende generatie. Als het negatieve imago van ons vak daar blijft bestaan, wordt de vicieuze cirkel alleen maar groter.
Theoretische lees- en leerlessen moeten verboden worden in de basisvorming (ook al wordt de leerstof aangeboden in een kleurrijk en duur bronnenboek met Cd-rom en apart werkboek). Als er veel vragen moeten worden beantwoord, als het verslag belangrijker is dan de proef zelf ... stop ermee! Zo interesseert het de meeste leerlingen immers ‘geen fuck!’ Het roer moet om! De kennismaking met natuurkunde moet voor alle leerlingen concreet, tastbaar zijn en vol verrassende en uitdagende proeven zitten. We hebben er genoeg! Begripsontwikkeling kan pas gaan groeien als het gefundeerd is op talrijke zelf opgedane ervaringen, waaraan de leerling met hart en ziel heeft meegedaan omdat hij/zij NaSk een keigaaf vak is gaan vinden. Als we deze omslag aandurven, ontdoen we ons op termijn van volwassenen voor wie het eervol is te zeggen ‘dat ze vroeger ook al slecht waren in exact’.
Water laten koken in een bakje van papier zet de begripsontwikkeling m.b.t. het verschil tussen temperatuur en warmte voldoende in gang. En ... ook zonder uitgebreid verslag weten leerlingen zich deze proef zelfs jaren later nog goed te herinneren.
In de werkgroep heb ik veel materiaal laten zien dat in de afgelopen 30 jaar zelfs leerlingen uit de laagste niveaus van het VMBO wèl heeft weten te boeien. Ik heb het vorm gegeven in mijn methode voor NaSk voor de basisvorming 't Klopt! Ik heb hier al veel artikelen over geschreven in 'Impuls', het blad dat u periodiek bij de NVOX vindt ingesloten.
Elektronica kan de motivatie voor ons vak sterk vergroten. Het blijkt aantrekkelijk te zijn zowel voor jongens als voor meisjes. Op de conferentie heb ik hier verschillende voorbeelden van laten zien. Met eenvoudige en relatief goedkope middelen kunnen fantastische resultaten worden bereikt. Het biedt veel toepassingsmogelijkheden binnen het vak natuurkunde en is daarom een uitmuntend didactisch hulpmiddel. Hieronder een aantal voorbeelden uit ’t Klopt, NaSk voor VMBO-bbl, maar qua didactiek ook bijzonder geschikt voor de beginperiode van havo en vwo.
Voorbeeld: Vul een reageerbuis met een beetje water. NTC in het water. Draai aan de potmeter van 10 kΩ, zodat de meter in de middenstand staat. NTC eruit, kurk op de buis. Het water krachtig heen en weer schudden. De temperatuur van het water is meetbaar gestegen.
Dit is geen cursus elektronica, dus stop ik met de voorbeelden. Maar een kleine opsomming met echt heel eenvoudig te maken toepassingen maakt u misschien nog nieuwsgieriger. En dat is dan ook de bedoeling. Ze waren op de Woudschotenconferentie te zien: schakeling met infrarood licht, schieten met licht, toongenerator, potloodstreep-orgel, politiesirene, CO-alarm, brandalarm, lichtorgel, knipperlicht, bromfiets-alarm, inbraak-alarm, tijdschakelaar, quiz-schakeling, elektronische sigaret, love-tester, detector voor statische elektriciteit, frequentie, temperatuur en snelheid meten met een eenvoudige computer (386) (zonder interface!)
Wilt u meer weten, misschien volgende keer op de Woudschotenconferentie.
Jan Leisink